Cái oi bức của ngày cuối hè năm nay dường như làm nóng thêm những diễn biến hấp dẫn của thị trường chứng khoán Việt Nam. Tăng hơn 100 điểm suốt một tháng vừa qua, sự quan tâm của nhà đầu tư thực sự càng ngày càng lớn dần khi lãi suất ngân hàng ngày càng giảm, đi đâu người ta cũng nói về quản lý tài chính cá nhân và đầu tư. Thời của cổ phiếu, có lẽ điều gì đến cũng phải đến
Cảm khái là một đặc tính cố hữu mà tôi không quá ưa thích của chính mình. Quan sát mọi thứ và lại suy nghĩ. Tôi nhớ về mình của vài năm về trước, khi bản thân chưa hề biết rằng đầu tư chính là “sở hữu một doanh nghiệp” ngày ngày làm việc tạo lợi nhuận cho mình.
Cho đến khi tôi học được bài học về cách sở hữu doanh nghiệp thông qua cổ phiếu – qua đó có thể sở hữu lợi nhuận mà một doanh nghiệp xuất sắc tạo ra trong tương lai.
--------------------------------
A. Tại sao các công ty bán cổ phiếu?
Chúng ta sẽ xem xét thẳng vào những ví dụ sau để hiểu việc “Tại sao cổ phiếu hiện hữu trên cuộc đời” này nhé.
Walmart – nhà bán lẻ hàng đầu thế giới, ban đầu chỉ là một doanh nghiệp với một cửa hàng ở bang Arkansas, Hoa Kỳ. Amazon.com của Jeff Bezos bắt đầu khối tài sản 1700 tỷ USD với khởi điểm là người bán sách trực tuyến trong một nhà để xe. Thế giới di động – cũng khởi sự chỉ với 3 cửa hàng nhỏ trên đường Hoàng Văn Thụ, TP HCM. Và còn đó rất nhiều những công ty, doanh nghiệp khác không thể đếm xuể Vingroup, Hòa Phát,…
Làm thế nào những công ty nhỏ này phát triển từ những doanh nghiệp nhỏ bé thành những doanh nghiệp lớn nhất trên thế giới và Việt Nam? Đúng rồi đó, họ huy động vốn bằng cách bán cổ phiếu.
Khi một công ty phát triển, nó tiếp tục đối mặt với rào cản trong việc không huy động đủ tiền để tài trợ cho việc mở rộng kinh doanh đang diễn ra. Các chủ sở hữu thường có hai lựa chọn để khắc phục điều này: vay tiền từ ngân hàng hay nhà đầu tư mạo hiểm hoặc họ có thể bán một phần doanh nghiệp cho các nhà đầu tư. Sau đó sử dụng tiền để tiếp tục cho tăng trưởng kinh doanh. Có thể vay ngân hàng, nhưng nếu gặp phải thời Covid thì có thể công ty của bạn sẽ không còn để chúng ta mơ tưởng đến ngày có lợi nhuận
Vì vậy, cổ phiếu đến như một lẽ dĩ nhiên của nó. Có cầu, ắt có cung.
---------
B. Cổ phiếu được phát hành như thế nào?
Để hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động của việc phát hành cổ phiếu, hãy đến với công ty hư cấu “Gỗ ABC”. Sau khi kết hôn, một cặp vợ chồng trẻ quyết định khởi nghiệp. Điều này cho phép họ làm việc cho chính bản thân mình và sắp xếp thời gian làm việc xung quanh gia đình của họ. Cả hai vợ chồng đều có sở thích kinh doanh đồ nội thất nên quyết định mở cửa hàng tại quê nhà.
Sau khi vay tiền ngân hàng, họ đặt tên công ty là Gỗ ABC và đi vào hoạt động kinh doanh. Trong vài năm đầu, vì họ phải tái đầu tư lại lợi nhuận kiếm được vào cửa hàng, mua thêm hàng tồn kho, tu sửa và mở rộng tòa nhà để phù hợp với lượng hàng hóa ngày càng tăng. Nên tiền mặt kiếm được từ mảng kinh doanh chưa tích lũy được nhiều
--------
1. Ra quyết định bán cổ phần
Mười năm sau, công việc kinh doanh đã phát triển nhanh chóng. Cặp đôi đã xoay sở để trả hết nợ của công ty và có lợi nhuận hơn 10 tỷ mỗi năm. Tin chắc rằng Gỗ ABC cũng có thể làm tốt việc kinh doanh ở một số thành phố lân cận lớn hơn, hai vợ chồng quyết định mở thêm hai chi nhánh mới.
Họ nghiên cứu các lựa chọn của mình và phát hiện ra rằng họ cần hơn 80 tỷ để mở rộng kinh doanh. Không muốn vay tiền và phải gồng gánh nặng trả nợ như thời mới khởi nghiệp, họ quyết định huy động vốn bằng cách chào bán cổ phần cho các cổ đông tiềm năng, vì vậy họ bán cổ phiếu trong công ty của mình.
Công ty tiếp cận một nhà bảo lãnh phát hành cho đợt chào bán cổ phiếu, chẳng hạn như SSI hoặc MBS, các công ty này sẽ tìm hiểu các báo cáo tài chính của họ và xác định giá trị của doanh nghiệp. Như đã đề cập trước đây, Gỗ ABC kiếm được 10 tỷ lợi nhuận sau thuế mỗi năm. Nó cũng có giá trị sổ sách là 120 tỷ, có nghĩa là giá trị của đất đai, tòa nhà, hàng tồn kho và các tài sản khác, sau khi trừ các khoản nợ của công ty. Người bảo lãnh phát hành nghiên cứu và phát hiện ra giá cổ phiếu của Gỗ ABC trung bình giao dịch trên thị trường ở mức gấp 20 lần thu nhập của công ty.
Điều đó có nghĩa là gì? Nói một cách đơn giản, bạn sẽ nhân thu nhập của công ty là 10 tỷ với 20. Trong trường hợp của Gỗ ABC, điều này dẫn đến ước tính giá trị thị trường là 200 tỷ. Nếu bạn cộng cả giá trị sổ sách của công ty vào, bạn sẽ có con số là 320 tỷ. Điều này có nghĩa là, theo ý kiến của người bảo lãnh, Gỗ ABC có tổng giá trị là 320 tỷ.
-------------
2. Quyết định số lượng cổ phần doanh nghiệp họ sẽ bán
Cặp vợ chồng doanh nhân trẻ, hiện ở độ tuổi 40, phải quyết định xem họ sẵn sàng bán bao nhiêu công ty. Hiện tại, họ sở hữu 100% công việc kinh doanh. Càng bán được nhiều cổ phiếu của công ty, họ càng thu được nhiều tiền mặt, nhưng họ phải nhớ rằng bằng cách bán nhiều hơn, họ sẽ từ bỏ một phần lớn quyền sở hữu của mình. Khi công ty phát triển, quyền sở hữu đó sẽ có giá trị cao hơn, vì vậy một doanh nhân khôn ngoan sẽ không bán nhiều hơn số tiền mà họ cần (nếu họ cần 80 tỷ thì chỉ nên bán đúng số cổ phần tương đương 80 tỷ).
Sau khi thảo luận, cặp đôi quyết định giữ 75% cổ phần của công ty và bán 25% còn lại ra công chúng dưới dạng cổ phiếu. Khi bạn làm phép toán, điều này có nghĩa là họ sẽ giữ được 240 tỷ giá trị của doanh nghiệp (75% của giá trị 320 tỷ). Bởi vì họ sở hữu phần lớn cổ phiếu, lớn hơn 50%, họ vẫn sẽ kiểm soát công ty của mình.
25% cổ phiếu còn lại mà họ muốn bán ra công chúng có giá trị là 80 tỷ. Người bảo lãnh phát hành tìm các nhà đầu tư muốn mua cổ phiếu và đưa séc trị giá 80 tỷ cho cặp vợ chồng doanh nhân trẻ.
Mặc dù họ sở hữu ít % của công ty hơn, nhưng cổ phần của công ty hy vọng sẽ tăng nhanh hơn bây giờ khi họ có đủ khả năng để mở rộng và làm tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận nhanh chóng. Sử dụng số tiền từ đợt chào bán công khai (IPO) của mình, Gỗ ABC mở thành công hai cửa hàng mới và còn lại 20 tỷ, vì họ đã huy động được 80 tỷ nhưng chỉ dùng hết 60 tỷ.
--------------
3. Sử dụng tiền nhận được để mở rộng và tăng trưởng
Hoạt động kinh doanh của họ thậm chí còn tốt hơn khi mở thêm các chi nhánh mới. Hai cửa hàng mới tạo ra lợi nhuận khoảng 15 tỷ một năm, trong khi cửa hàng cũ vẫn kiếm được 10 tỷ như cũ. Với ba cửa hàng, Gỗ ABC hiện có lợi nhuận hàng năm là 40 tỷ.
Mặc dù họ không còn có được sự linh hoạt của một doanh nghiệp nhỏ, nhưng công ty của họ hiện được định giá 1.160 tỷ. Bạn sẽ đạt được điều này bằng cách nhân thu nhập mới của họ là 40 tỷ mỗi năm với 20 (bội số giá trên thu nhập trung bình đã đề cập trước đó – chỉ số PE) và cộng giá trị sổ sách mới nhất của công ty là 360 tỷ vì mỗi cửa hàng có giá trị sổ sách là 120 tỷ. 75% cổ phần của cặp đôi hiện có tổng giá trị là 870 tỷ.
Với ví dụ này, thật dễ dàng để thấy các doanh nghiệp nhỏ dường như bùng nổ về giá trị như thế nào khi họ lên sàn chứng khoán. Các chủ sở hữu ban đầu của công ty, theo một nghĩa nào đó, trở nên giàu có hơn chỉ sau một đêm. Trước đây, số tiền họ có thể lấy ra từ doanh nghiệp được giới hạn trong lợi nhuận được tạo ra. Giờ đây, chủ sở hữu có thể bán cổ phần của họ trong công ty bất kỳ lúc nào, thu về tiền mặt nhanh chóng.
Quá trình này hình thành nền tảng của thị trường chứng khoán. Nơi các công ty phát hành lần đầu IPO rất nhiều để tìm vốn nhằm mở rộng hoạt động kinh doanh. Và nếu bạn là người đã mua 25% của công ty Gỗ ABC, thì sau khi mua với giá ban đầu là 80 tỷ, giá trị của nó đã tăng nhanh chóng lên 290 tỷ (lấy 25% nhân cho 1.160 tỷ - giá trị mới của Gỗ ABC).
----------------
Lời kết:
Giá trị 1.160 chúng ta tính là một phần của giá trị nội tại của Gỗ ABC. Và nếu vào một thời điểm nào đó, thị trường giao dịch hoảng loạn khiến đám đông bán ra cổ phiếu của Gỗ ABC với giá thấp hơn giá trị nội tại. Đó là thời điểm chúng ta mua vào.
Và như quý bạn đã thấy, sở hữu cổ phiếu, bạn sẽ sở hữu một phần mô hình kinh doanh của doanh nghiệp. Tất cả trí tuệ, sức lực, tài năng và tinh túy của doanh nghiệp (bao gồm cả tỷ lệ lợi nhuận doanh nghiệp) đều được chia cho bạn. Việc của bạn, cơ bản nhất và khó nhất: HÃY TÌM RA DOANH NGHIỆP TỐT ĐỂ MUA.